Βότανα από το Μπαχαράδικο για όλα τα γούστα

Τα φυτά με φαρμακευτικές ιδιότητες, είναι σε όλους γνωστά είτε από τη λαϊκή παράδοση που συναντώνται ως «ματζούνια», ευρέως διαδεδομένα στην κουλτούρα των προηγούμενων γενεών, είτε στη σύγχρονη εποχή, που διατροφολόγοι και γιατροί τα προτείνουν συμπληρωματικά, στα πλαίσια ισορροπημένης διατροφής ή φαρμακευτικής αγωγής αντίστοιχα. Η ελληνική γη είναι ιδιαίτερα γενναιόδωρη όσον αφορά τα φυτά αυτά, ενώ και σε άλλες χώρες υπάρχουν διαφορετικά είδη βοτάνων με ποικίλες γεύσεις και ιδιότητες. Ωστόσο, για να καταλήξει κάποιος στο τί θα προμηθευτεί, ανάλογα με τις ανάγκες και τα γούστα του, πρέπει να απευθυνθεί στους επαγγελματίες του είδους. Ο Γιώργος Φράγκος, στο κατάστημα «Μπαχαράδικο», έναν ιδιαίτερο χώρο με υπέροχες μυρωδιές, έχει αναρίθμητες προτάσεις, φαρμακευτικών φυτών, παρασκευασμένων και ελεγμένων από βοτανολόγους. Τα βότανα δεν κάνουν θαύματα όπως δηλώνει, αλλά σίγουρα μπορούν να λειτουργήσουν βοηθητικά σε πολλές περιπτώσεις.

Πότε ξεκίνησε η χρήση των φαρμακευτικών βοτάνων στην Ελλάδα και ποιά ιστορικά στοιχεία την αποδεικνύουν;

Τα αρωματικά φυτά και βότανα είχαν μια ιδιαίτερη θέση σους ανθρώπους όλων των λαών και όλων των εποχών.Στην Ελλάδα οι μεγάλοι θεραπευτές της αρχαιότητας ανάκαλυψαν από πολύ νωρίς τις θεραπευτικές ιδιότητες των βοτάνων. Ο βαθύτερος γνώστης των βοτάνων ήταν ο κένταυρος Χείρων,το Κενταύριο και το Χειρώνιο φέρουν ακόμα το όνομά του.Μαθητής του υπήρξε ο πρώτος ιατρός της αρχαιότητας ο Ασκληπιός όπου η φήμη του για τις θεραπευτικές του ικανότητες διαδώθηκε σε όλο τον Ελλαδικό χώρο και θεοποιήθηκε.Αυτός δημιούγησε τα περίφιμα φαρμακοτριβεία,χώροι επεξεργασίας των βοτάνων. Ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της ιατρικής, κατέγραψε περίπου 400 είδη βοτάνων και αναφέρθηκε στις θεραπευτικές τους ιδιότητες.Πίστευε πως αν οι άνθρωποι ζούσαν σωστά και τρέφονταν σωστά, δεν θα υπήρχαν αρρώστιες.Ο κυριότερος εκπρόσωπος της βοτανολογίας, ο Διοσκουρίδης, στο έργο του "Περί ιατρικής" αναφέρει 500 είδη φυτών, 40 απ΄τα οποία είναι γνωστά και σήμερα.Ο Θεόφραστος στο έργο του "Περί φυτών ιστορίας" πλουτίζει τις γνώσεις μας για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Ακολουθώντας το Μέγα Αλέξανδρο κατέγραψε σημαντικό αριθμό φυτών σε χώρες γύρω από την ανατολική Μεσόγειο πριν προχωρήσουν στα ενδότερα.Ο Γαληνός ακόλουθος του Ασκληπιού, ταξινόμησε τα βότανα σύμφωνα με τις ουσιώδεις τους ιδιότητες ως : θερμά ή ψυχρά, ξηρά ή υγρά. Ως και σήμερα οι θεωρίες του Γαληνού επικρατούν ακόμα στην ιατρική Γιουνάνι, που εξασκείται στον ισλαμικό κόσμο και στην Ινδία εξασκείται με τον τίτλο Ayurveda.Βλέπουμε λοιπόν ότι η βοτανολογία και η ιατρική συνεργαζόταν από το ξεκίνημα τους και αναπτύχθηκαν παράλληλα. 

Παλαιότερα παρατηρήθηκε μια εξασθένιση στη χρήση των βοτάνων αυτών, σήμερα όμως έχει αυξηθεί. Πού το αποδίδεις αυτό;

Στις μέρες μας όλοι είναι ενημερωμένοι για την αξία της σωστής διατροφής στον οργανισμό μας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα προϊόντα που παράγει η ίδια η φύση να έχουν ανεβεί πολύ στην εκτίμηση των καταναλωτών. Προϊόντα που προσφέρει απλόχερα η ελληνική γη, όπως η μαστίχα Χίου, το ελλαιόλαδο και ο κρόκος Κοζάνης χαίρουν παγκοσμίου φήμης. Πλέον δεν είναι το μόνο κριτήριο  η ευχάριστη γεύση ενός βοτανικού ροφήματος, αλλά και η ευεργετική του δράση στην υγεία μας.

Υπάρχουν βότανα που χρησιμοποιούνται ευρέως στη μαγειρική, ωστόσο έχουν και φαρμακευτικές ιδιότητες. Αντίστοιχα, βότανα που έχουμε συνηθίσει να προσλαμβάνουμε ως αφεψήματα, δίνουν εξαιρετική γεύση όταν χρησιμοποιηθούν στη μαγειρική συνδυασμένα σωστά. Ποιά είναι αυτά, τί ιδιότητες έχουν και πώς μπορούμε να τα συνδυάσουμε με το φαγητό μας;

Όλα τα βότανα που χρησιμοποιούνται στην μαγειρική έχουν και κάποια ευεργετική δράση στην υγεία μας.Τα πιο γνωστά από αυτά είναι η ρίγανη που αρχαίοι Έλληνες έπιναν το τσάι της για να αντιμετωπίσουν τους κολικούς,το θυμάρι ένα από τα καλύτερα αντισηπτικά και τονωτικά βότανα, ο βασιλικός που ο Διοσκουρίδης το συνιστούσε για την δυσουρία και το δενδρολίβανο ένα βότανο με ισχυρές αντιοξειδοτικές και τονωτικές ιδιότητες,που είναι πλούσιο σε σίδηρο ασβέστιο και βιταμίνη Β6.

Αντίστοιχα βότανα που τα έχουμε συνηθίσει να τα χρησιμοποιούμε ως ροφήματα μπορεί να μας εκπλήξουν με την γεύση που προσθέτουν στο φαγητό. Τα πιο γνωστά είναι το φασκόμηλο που δένει με πουλερικά, κρέατα, ζυμαρικά και είναι πολύ διαδεδομένο στην Ιταλική κουζίνα, η λεβάντα που ταιριάζει σε σαλάτες, κρέατα, τυριά και γλυκά με εκατοντάδες εφαρμογές στην Γαλλική κουζίνα, η Λουΐζα που δίνει μια λεμονάτη νότα σε σούπες κρέατα και ψάρια, η τσουκνίδα σε dip και πίτες, η μέντα σε σούπες, σάλτσες και πίτες, το λιγότερο γνωστό Χρένο που φτιάχνεται η διάσημη wassabi σάλτσα για το sushi και η Αγγλική horseradish sauce, και πολλά άλλα.

Τελευταία ακούμε πολύ συχνά για βότανα, τα οποία έχουν μεγάλη ζήτηση, καθώς θεωρείται ότι συμβάλουν στην απώλεια βάρους. Υπάρχουν βότανα με τέτοιες ιδιότητες και ποιά είναι αυτά;

Για να είμαστε ξεκάθαροι τα βότανα δεν αδυνατίζουν, αλλά συμπληρώνουν μια ισορροπημένη διατροφή και συμβάλουν στο να φθάσουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα πιο σύντομα. Ενδεικτικά αναφέρω το πράσινο και το λευκό τσάι, το matcha, τη λουΐζα, τον ιβίσκο, τη σημύδα, τον ταραξία, την αψιθιά, την τσουκνίδα, το yerba mate ,ως τα πιο διαδεδομένα και πλέον ασφαλή βότανα για αυτήν την χρήση, που προτείνουν οι  διατροφολόγοι και άλλοι ειδικοί.    

Τώρα το χειμώνα είναι σε έξαρση τα κρυολογήματα. Ποιά βότανα μπορούν να μας βοηθήσουν ώστε να καταπραΰνουμε τα συμπτώματα τους;

Σε καμία περίπτωση τα βότανα δεν υποκαθιστούν την θεραπεία που προτίνει ο αρμόδιος γιατρός.Ο ρόλος τους είναι να θωρακίσουν την άμυνα του οργανισμού μας και ίσως να καταπραΰνουν τα συμπτώματα από ελαφριές περιπτώσεις. Η λαική παράδοση συνιστά το τσάι του βουνού,το χαμόμηλι,το φασκόμηλο, το φλισκούνι,το θυμάρι,τη μέντα,το δίκταμο κ.α.Υπάρχουν όμως και άλλα λιγότερο γνωστά που προτείνουν  οι φυτοπαθητικοί, όπως ο ζαμπούκος,το βήχιο,η μολόχα, η εχινάκεια,το κυνόροδο και πολλά άλλα ανάλογα με την περίπτωση.  

Οι ρυθμοί της σύγχρονης ζωής, δημιουργούν σε όλους μας πολύ άγχος και πιθανώς αϋπνίες. Ποιά βότανα προτιμάει κάποιος ο οποίος δεν χρίζει φαρμακευτικής αγωγής και θέλει να χαλαρώσει και να βελτιώσει την ποιότητα του ύπνου του;

Η αλήθεια είναι ότι όλο και πιο πολύ ο κόσμος έχει στραφεί σε βότανα με τέτοιες ιδιότητες.Τα πιο ήπια, όπως το τίλιο και το χαμομήλι είναι και τα πιο διαδεδομένα,άλλα έχω παρατηρήσει μια αυξανώμενη τάση για την χρήση πιο ισχυρών βοτάνων όπως η βαλεριάνα, ο λυκίσκος, η πασιφλώρα και το βάλσαμο.Αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι σε καμία περίπτωση άτομα που χρίζουν φαρμακευτικής αγωγής ή αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα υγείας να μην καταναλώνουν βότανα χωρίς την άδεια του θεράποντα ιατρού.

Εκτός από τα βότανα που έχουμε ήδη αναφέρει, τα οποία καταναλώνονται κυρίως λόγω των ιδιοτήτων τους, υπάρχουν και ροφήματα τα οποία είναι ιδιαίτερα εύγευστα και πολλοί τα προτιμούν από άλλα ζεστά ή κρύα ποτά. Ποιά είναι εκείνα που προτιμώνται περισσότερο λόγω της ευχάριστης γεύσης τους;

Τα πιο δημοφιλή είναι το χαμομήλι, το τίλιο, η λουΐζα,ο αστεροειδής γλυκάνισος, ο ιβίσκος,ο δυόσμος, η μέντα,το φλισκούνι,το τσάι του βουνού,το φασκόμηλο,το κυνόροδο, το ροζ τριανταφυλλάκι. 

Η παρασκευή των αφεψημάτων πρέπει να γίνεται αποκλειστικά με ένα συστατικό ή μπορούμε να συνδυάσουμε δύο ή και περισσότερα βότανα;

Όχι βέβαια ένα ρόφημα μπορεί να περιέχει περισσότερα από ένα βότανα. Τα μείγματα βοτάνων εξυπηρετούν είτε την ανάγκη να βελτιώσουμε την γεύση ενός ροφήματος, είτε την ανάγκη να ενισχύσουμε τις ιδιότητες του.Η δημιουργία ενός μείγματος από κάποιον που δεν διαθέτει εξειδικευμένες βοτανολογικές γνώσεις μπορεί να δημιουργήσει κινδύνους για την υγεία μας.Είναι λοιπόν δουλειά ειδικών( π.χ.βοτανολόγων, φαρμακοποιών,χημικών και τεχνολόγων τροφίμων) οι οποίοι ακολουθούν αυστηρούς κανόνες ώστε να εγγυηθούν ασφαλή,γευστικά και αποτελεσματικά μείγματα βοτάνων.

Πώς πρέπει να αποθηκεύουμε τα βότανα στο σπίτι ούτως ώστε να διατηρούμε το άρωμα και τις ιδιότητες τους; Μπορείς να μας πεις κάποιες λεπτομέρειες για τη σωστή παρασκευή ενός αφεψήματος σχετικά με τη θερμοκρασία, τον χρόνο που χρειάζεται και όποια άλλη πληροφορία πρέπει να γνωρίζουμε;

Τα αποξηραμένα βότανα για να διατηρηθούν, πρέπει να αποθηκεύονται σε σκοτεινούς και ξηρούς αποθηκευτικούς χώρους,είτε σε χάρτινο ή λινάτσινο σακουλάκι,είτε σε γυάλινο βάζο. Κάθε ρόφημα βοτάνων απαιτεί τον δικό του τρόπο παρασκευής.

Εχουμε δύο γενικές κατηγορίες ροφημάτων βοτάνων με βάση τον τρόπο παρασκευής:

Τα εγχύματα, που γίνονται με έγχυση βραστού νερού πάνω στο βότανο, και το αφήνουμε για 5-15 λεπτά σκεπασμένο και στη συνέχεια το φιλτράρουμε. Η συνήθης δόση είναι 1-3 κουταλάκια τσαγιού για μία κούπα νερό.Όπως το χαμομήλι και το τσάι.Εδώ πρέπει να προσέξουμε το σκέυος να είναι σκεπασμένο έτσι ώστε να έχουμε την μικρότερη δυνατή απώλεια πτητικών έλαιων του βοτάνου.

Τα αφεψήματα, που γίνονται από βρασμό του βοτάνου σε νερό για 5 εως 20 λεπτά ανάλογα με τον βαθμό τεμαχισμού του βοτάνου.Για τα πιο λεπτοτεμαχισμένα 5 λεπτά είναι αρκετά,ενώ για σκληρά και ξυλώδη τμήματα των βοτάνων απαιτείται περισσότερος χρόνος. Η συνήθης δόση είναι 2 κουταλάκια για 1 κούπα νερό. 

Ο Γιώργος Φράγκος είναι ιδιοκτήτης της επιχείρησης "Μπαχαράδικο" στη Χίο.

Επιμέλεια: Πηνελόπη Κάνη